Akhar Cam

Pieh Khik Phun Pajaih Campa
Thanh Phu Ba

Anâk Cam drei thei thei jang caong khik phun pajaih Campa deng rai di ngaok dunya ni.

Nagar Campa lihik liwik biak jeh, min muk kei Cam hu caik wek ralo drap ar siam hatuah saong hadom anâk tacaow daok ka-ndaong, calah caluen grep gilaong. Manâng drei nduec nao aia lingiw pa-ndap daok yaong, manâng drei daok wek dalam aia khik peng paga ala sang.

Mâng kal dahlau, hu patao bia pakreng nagar, buel Cam dah danuh pajieng hu ralo drap ar caik rai.

Tel harei ni, buel Cam wer glai, mblung rakak ka palei nagar oh hu urang kaya pan akaok; adat ca-mbat mada harei mada hao karang, po halau janâng o khin ba jalan tuei tapak; akhar tapuk thruw duw ngap ka bhap bini ruw ri, calah tung tian.

Anâk Cam pok mata maomg gep, thuak yawa, ké sanâng duah baoh kadha khik phun pajaih.

Mayah Cam thau anit bengsa, marat hatai khik phun pajaih Campa nan hu macai jalan pieh ngap. Likau biai sa jalan biak asit min ba marai ligaih makrâ biak praong: Yau panuec bhian ndem “Sap Cam daok, pajaih Cam daok”

Sap ndem anâk mânuis drei mai dahlau di hu akhar tapuk. Nyu pagem saong rup ita mâng harei tabiak di awal amaik tel harei tagok suor riga.

Tapa sap ndem, khaol ita thau gep, peng gep, ba tung tian anit ranam gep. Khik hu sap ndem Cam nan khik hu pajaih Cam ye.

Panuec sinbiai :

     1/ Dom mik wa praong thun ngap amaik amâ ba jalan ndem harat sap Cam dalam ma-ngawom drei. Harei harei pahader anâk tacaow ndem sap Cam. Pakep nyu ndem sap urang lingiw dalam sang. Liwik harei jieng tana siam lo.

     2/ Kanâ dom mik wa glaong akhar tapuk Cam wak jieng tapuk asit asit  pataow ndem sap Cam mâng akhar latinh pieh ka anâk ranaih mbuen si bac, payua nao grep libik palei Cam tok khik anguei.

     3/ Dalam gruk nyaom biai, ngap cheh chai tamia adaoh halar kieng ndem harat sap Cam ka ralo drei peng para-ndap.

     Harung wek, pieh khik pajaih Campa deng rai di baoh tanâh ni, Anâk Cam abih drei mâng dalam tel lingiw aia hader ew gep, kaih gep, ba gep ndem sap Cam. Ngap hu yau nan, paran Cam hadah hadai harei hadei.

Aiek kadha mâng akhar Thrah >>

PAPAR KALANG DI NAGAR CAMPA
Ja-Angin

Abih balan padei glaih pa-ndiak nan tamâ balan mak nan dom anak cam bhian papar kalang. Balan ni biak mak. Angin ayuk madâk madâk. Ngaok langik hu aih taginâm ralo bar marah biak gheh ghang. Langik ni paralao kalang (wao) biak gheh. Mayah khing si hu kalang si papar, ralo ayut drei padaong di sa–ai , di ama, di ong nyu ngap kalang ka nyu. Drei oh padaong di thei oh hu. Padaong di ama drei ama drei puec jhak ralo. Ama drei oh takrâ drei ma–in kalang, ong nan takrâ drei nao bac sa war, daok sa war nao gleng lamaow, hayuak harek ka lamaow mbeng min. Oh thei daong o nan je drei akaoh krâm mâk ba–ar ngap kalang eng sa drei min.

Dahlau di abih khing ngap kalang drei sanâng duah hu jien pak halei mai blei talei piéh ikak papar kalang. Talei papar kalang biak atah kan si duah. Talei atah ka mang paralao kalang nyu apar glaong hu. Rup kalang drei duen dom krâm await dalam sang drei piéh ngap hu min. Drei duen ba–ar ximang piéh tok jiéng kalang. Ngap hu sa baoh kalang nan biak glaih glan.

Drei ngap kalang oh biak ghéh tok di hu si ma–in saong urang min. Guan ngap kalang duah ba-ar, krâm biak glaih. Sang drei oh hu dhaong, amra siam piéh kaoh krâm o. Ngap klau pak harei ka mang blaoh sa baoh kalang. Blaoh ba tabiak nao papar pak mblang caoh abaoh mban saong dom kalang ayut drei. Dom kalang ayut drei apar biak saim, nyu apar mak hu yawa angin ma-nyi wao wao. Kalang drei apar bien min, nyu apar oh siam, drah laik trun haluk min. Mayah khing ka kalang drei apar drei katung nyu nduec jaik si 50 yam ka nyu mang mak hu angin nan ka blaoh nyu apar tagaok langik.

Kalang drei tok di apar piéh ma- in buei saong urang min, biak nao nyu di apar hu o. Drei takrâ kalang ayut Hak di abih, ama nyu nan ngap pakar paok kayau nan je ngap kalang ka nyu biak gheh. Kalang ayut Hak yau kalang mang kal caik wek. Kalang biak praong, apar biak khang. Kalang mang kal hu kalang tanaow kalang banai. Kalang tanaow rup nyu praong, atah labaih di sa tapa matâh. Nyu hu dua baoh kadung wil sidah tok ka baoh ciim lakei. Rup nyu ngap mang krâm, ikak mang talei brâng biak kajap. Kalang nan tok ba-ar bhong sa gak anak, dua teng tangi nyu hu ikak bruei. Ngaok mata akaok nyu hu ikak wao hu dua dahlah piéh nyu apar nyu manyi. Kalang ni nyu daok hu klau iku atah tapa di lama tapa ngap mang hala kadrap praong. Talei papar kalang ngap mang haraik glai atah labaih sa ratuh tapa guen di gai kayau. Kalang banai lajang ngap yau nan min nyu asit klau mbang di kalang tanaow.

Kalang mang kal ni drei paralao nyu tagok ngaok langik nyu apar glaong biak bangi. Nyu gem apar gem manyi wao wao. Nyu apar mang tuk gleh aia harei tal biér harei oh laik trun haluk sa mbang. Kayua nyu kalang praong, apar biak kheng.

Apan talei papar kalang ni biak trak min bangi hatai ralo. Drei bhian tuei ayut Hak nao papar kalang ni. Kalang drei apar ba nao ka hu saong urang min, drei takik papar nyu min. Harei halei drei lajang nan, huak krâh pa-ndiak blaoh lajang dep di amaik ama nao papar kalang pak mblang caoh mban, mblang hamu danak palei. Kalang apar glaong lajang halei, drei mboh bingi hatai lajang nan. Drei takrâ kalang apar laok drei ngaok langik. Kayua yau nan mang asit dalam tuk ndih war drei lajang mbaoh kalang apar.

Harei hadei drei praong tagaok klak ma–in kalang, nao gok ama ayut Hak, ong nan akhan wek kalang drei papar nan hu dalikal saong Po Yang Ing saong nai Bala. Mang kal Po Yang Ing nan nyu khep di nai Bala hadiep patao cam. Kayua yau nan Po Yang Ing oh khing tamâ madhir puec that saong nai Bala o. Po Yang Ing nan lua drei jieng ralo bingu karei di gep piéh hu si tamâ dalam madhir piéh gaok nai Bala puec that. Wan halei tamâ madhir oh hu, Po Yang Ing nan wak harak tap di kalang papar ba harak nao ndom saong nai Bala, gep ayut Po Yang Ing.

Ayut cuai Po Yang Ing nan karei di adat Cam min nyu jieng dalikal ngap drâk druai grep dalam rai Cam. Piéh hadar wek Po Yang Ing, yap thun hu sa gep pak palei Baoh Hadang hu ngap yang papar kalang di tuk bier harei balan Puis Cam. Yang ni kayua ong kadhar, ong ka–ing, muk raja, muk pajau ngap. Yang ni ew yang Matâh Baoh, ngap kajang wang katang matak baoh, oh tak pabung kajang. Kajang ngap di tanâh saoh ndih pak akaok palei.

Hadom kaya ngap yang ni hu pabaiy, manuk, hala panâng, patei, bubu ndiép. Ong Kadhar ngap  yang auak  ka-nyi  adaoh  damnây Po  Yang  Ing,  muk  raja  tamia auen,  muk  pajau  saong hadom urang  likei  daong  ba  kalang  tabiak  pak  lingiw  papar.  Kalang apar  biak  glaong,  glaong lajang halei nyu ma-nyi waw waw lajang nan drei peng biak haduk hatai prâk druai. Angin mai lajang halei kalang nan apar pacateng lajang nan. Dom muk taha mai ngap yang nan daok pok tangin kakuh, alangkar Po marai tok yang papar kalang ni piéh soang daong anak tacaow. Kalang papar tel sup  mang  ba  mai sang paok bi–ar  kalang  klak,  rup  kalang  khik  wek  piéh  thun  hadei  ngap wek.Yang ni ngap biak ngap. Urang Cam drei sanâng lac, kalang nan nyu thau pang hu yang ndem dalam nan, kayua yau nan je nyu thau ka manuis drei khin hagait, blaoh nyu tuei saong tuei daong anak tacaow palei nagar kajap karo siam makâ.

Kalang  nan  nyu  caik  ralo  kadha  buei  ralo  ka  drei  mang  asit  mai,  nyu  daok  hu  ralo  dalikal, damnây dalam ilimo Cam. Min urak ni, mblang caoh abaoh mban palei drei lahik tanâk daok asit min, ngaok langik hu ralo talei ndien yau nan je papar kalang wek di bingi yau mang kal o. Harei harei hadei mbaoh takik ranaih asit papar kalang min, nyu takrâ ma-in game komputer min. Kalang Cam urak ni oh thei madeh tagok, nyu karam tamâ jieng dalikal, dalam kadha ngap yang cam. /.

Aiek akhar Thrah >>

Ariya Bingu Throh Drei
Cei Juk

Bel Pataih ndik asaih aiek bingu
Mboh ralo bingu gheh thau ruah ber halei
Kamei dara yau bingu throh drei
Li-nguw bingu yamân hiak ralo kadit marai ndem

Adei ley cang hagait harei malam
Pok mata maong akaok ruah dam siam likei
Siam likei praong thaik o karei
Duh hatai, pa-ndik akaok malam harei mâk madau

Bingu gheh  bingu buai juai malau
Harei tapa bel Pataih mâng thau ka drei
Sa-ai ley juai klao balei ka adei
Than kamei yau gep thei jang caong khin

Khin aiek akhar Thrah >>

Pahlawan (patriot) Teng Gaiy
Thekwa Palei Ram

Bulan 4 thun 1975, kalin praong pak aia Viet Nam.

Yuen di gah Birak marak saong Yuen pak gah Mraong. Dua gah masuh, matak gep pieh mablah ngap Po di Nagar Viet Nam.

Harei 16 bulan 4 thun 1975, bhum Ninh Thuan laik tamâ dalam tangin Yuen di gah Birak. Harei nan yeh ngap ka paran Cam di Panrang thruw duw, karung kareng, nduec bal glai bal klaow. Manâng drei caoh ribang padep rup dalam ala haluk, manâng drei nduec nao dep ga-ndep pak apuh, pakak, manâng drei nduec nao ka-ndap yaong daok pak aia lingiw.

Di hu halar tian o ka jalan pakreng nagar di urang Birak biruw marai, hadom urang Cam hu ngap praong, glaong di dalam rajakar (goverment) klak ew buel bhap blaoh ba gep deng tagok ndik cek Teng Gaiy pieh mariak (against) wek saong Yuen.

Teng Gaiy nan sa libik la-aow cek pak gah Panrang. Gah aia harei tagok hu cek Ca-mbang. Gah aia harei tamâ hataom cek Baok. Gah Birak hataom mblang Praong. Gah mraong hataom mbaok tasik Kana.

Teng Gaiy nan ye sa libik yau danaok pataom (base) hadom urang Cam nao ka-ndap daok pieh ngap bengsa. Hu ralo urang Cam daok pak palei Ram, palei Cabhan, palei Palao, palei Aia La-u, palei Cuah Patih, palei Patuh deng tagok pak cek Teng Gaiy.

Ariya Hatai Paran Hadas Ka Lok
Thanh Phu Ba

Panuec akhan:
Liwik, liwik puec wek ariya Cam, mboh padrut padruai dalam hatai. Sanâng tel ra taha mâng kal déh biak glaong illimo, gleng mboh dahlau ka dom gruk ga-ndi kadha tamuh tagok sa bla di grep bhum palei Cam harei ni. Blaoh di nan panâh jieng Ariya tuer tabiak ka bhap bini thau pieh khik ramik.

Hu ralo ariya ndom ka Campa lihik aia, blaoh anâk Cam laik tamâ janâk kho ra-mbah. Ong kei jang oh wer adan yah saong anak tacaow juai ac hatai, marat khik hai drep ar, nâm mâk muk kei.
Dalam kadha ni dahlak likau nâh ba tabiak sa pet (paragraph) ariya “Hatai Paran Hadas Ka Lok” pieh ka mikwa puec yaom blaoh tabur sanâng.

Ariya :
Panâh mâleng di dalam ariya,
Panuec mâng ra taha, Po gru tuek tabiak
Nâm mâk po nabi patrun sarak,
Payua wek khik ngap, adat ca-mbat po nabi.
Dalam tapuk sak karay, sak kawi
Adat ca-mbat Cam Bani, Ahier Awal.
Khik kahria ngap bingun ngan klem,
Juai luai pamâjrem, khik hai ka paran.
Basaih adhia nan gah bimong yang,
Imâm katip gru acar nan gah sang magik.
Po nabi parabha mâng liwik,
Adat ca-mbat mâtuaw mânrik ka dua gru khik anguei.
Juai klak padanan wan juai,
Tadhiai bibiak di ca-mbuai, tana rakun mâng liwik.
Pajai Mâli Kraong Panrang ngan Parik,
Bani sa baoh sang magik, Cam sa baoh
mânraong mânrac.
Basaih adhia, Imâm katip gru lac,
Agal tapuk khik bac, juai luai pamâjua.
Mâng kal dahlau, Cam hu patao bia,
Krâh anuec Norapa (king), plek likuk klak paran.
Adat ca-mbat mâda thun mâda karang,
Cam Bani lihik paran, dom di ndua janâk ra-mbah.
Nde phun kayau riya, libuh talah,
Taklok agha blaoh libuah, lihik abih jeh angan.
O thau ka rai halei wek tabem,
Tamuh wek jieng phun, lah than pamâkei
Mâng kal dahlau hu Po Dé bi brei,
Tel luic rai hadei, Po brei wek kahria.
Tagok rai pakreng nâgar Cam ita,
Sunit ginreh Norapa, o subik pamâyau
Janâk ni mâng di rai Po dahlau,
Po wek rei o thau Cam Bini anaih sari
Likau ayuh bhuk tik Po nabi,
Kahlaom hadas mâng nan sani, jeh Ulik daok paraong.
likau bihu phun bingu throh siam,
Sa mâtak yau mâng kal, kraong ka bia trun mânei.
Maong akaok ké mboh Po brei,
Po anit yau halei, bi-ndang wek blaoh pakreng.
Habién kac hu kalem druh trun,
Mâh likem lihik habeng, Po anit brei ndong.
Krung panuec Po nabi hu ndom,
Ra hen Ulik mai jiong, tel thun tabiak bi-ndang,
Nan ka mâng bhik tapah di mblang,
Tel thun Prangdarang throh tagok blaoh canâk.
Dunya dom daok maong akaok,
Jek Ulik daok ngap jieng, ndua duis liwik.
Ribuk praong ngaok tanâh ala tathik,
Riyak taglong coh bilik mâk Cam nao paceng.
Anâk Cam ngap mânuh ngap mânâng,
Nyu pa-mbuk gleng mâin, akaok tuak takapiah
Lihik Po o thei pakreng, ri-mbah,
Cam Bini biak danuh, padeng rup ka ra pa-nder.
Cuah liga prai bak dalam nâgar,
Ba dom ukhin bikel jang nyu o ka-nda.
Phun hrak o thei tabem, o thei pala,
Tamuh tagok sa bla, sa gila lem abih.
Tamuh tagok rilo karang, lipih
Gram pari tatuen abih, grep nâgar camâlau
Halei Cam tuei min pamâyau,
Adat ca-mbat ké thau, pasumu saong hatai takrâ.
Dom pakal muk kei drei hu,
Mboh hapak siam mâkrâ, tuei klak jalan adat.
Aey bhap pangik tangi peng bitanat,
Khik hai jalan adat, muk kei drei mâng kal.
Po nabi caik abih dalam bi-ar,
Adat ca-mbat riim pakal, bimong kalan mâng liwik.
Imâm katip gru saih o ramik,
Khik dalam sang magik, Po Aluah duh bijieng
Ngap binjep cadaow ricaow, Suk Yeng.
Wek hai tok haniim, khik hai ka nâgar.
Sa mâtak Po Aluah talak dher,
Haniim ayuh mâtuaw mâleng ka buel Cam Bini.
Trak rup chai ra ndua bituw tali
O bik dom rai mâng ni, o mboh hapak khing pajeng.
Aey Po Ahier Awal,
Po Aluah ngap dher, mârai abih pataom tak nan.
Ngap dher ka bhap bini Ahier,
Subik saong Awal tok khik pa-abih.
Likhah caga, mbeng mânyum ngan pa-ndih,
Juai brei pamânrih grep gaon Po Nabi.
Thei urang khin ngap pager gi-ndi
Klak adat Po nabi,  duis tamâ jalan nârak.
Juai talak maong mboh jak ginreh,
Juai pachom lac truh lang Po Débita
Daok di lok mâsak mâjâ dunya,
Padeh tak nan cang ka, ké mboh thei tabem.
Pok has ba tagok ngaok tapeng,
Iras sani luic mun tabem, canâk o sumu.
Adat nabi payua ka drei praong lo,
Siber kac di thau o , panuec payua o khik.
Kayua yau nan nâgar gini ginik,
Hatai drei o khik, Po o patak patel.
Habién mâng hu hajan riya tâh nâgar,
Hu urang tagok tabem, bila bisan nan ndong.
Mâng dahlau hu urang daok ginaong,
Jieng saong jal gilaong, danuh hagait blaoh o thah.
Habién hu Po pabrei mai paklah,
Juai brei pari-mbah, aey Po Débita.
Haber kac dom di ndua duis sa,
Ralo rai ni paje, ndom puec o truh pabah.
Danuh hatai lo grep gram nârah,
Tek akaok maong Aluah, talak phuel ka bhap paran.
Po mai ngap thun padaok bilan,
Pakreng lok ka paran, juai luai palihik.
Thei thau maong mboh blaoh khik,
Agal tapuk rami ramik, tel thun ka ra brei.
Duis ni okan daok pak halei,
Drei min ngap di drei, wang gruk caok hader.
Krung panuec Po nabi hu akhan,
Padeh tak nan blaoh cang, klaoh paguen ka mâng hu.
Urak ni haruk harem praong lo,
Biruw mâng ka mboh o, hu ginreh saktajai
Habién hamit klau yawa dih pai,
Ginreh sanak saktajai, urang pa-nduen nao abih.
Nan ka mâng hu yawa angin krâh,
Tajuh paket deng di tâh, hajung nâgar hamit ra mai.
Mâgru bithau, sanâng di tian, ndaom hai,
Po Ceng luic rai dom rituh thun mâng mboh.
Po Ceng luic rai thun asaih,
Po nabi panâh piéh, caik dalam sakkarai.
Piéh kanal thau di tian ndaom tadhiai,
Hadas dalam sakkarai, thau ka thun halei tel.
Habién hu akhan limâ tagok dih pur,
Nan mâng klaoh thun paguen, paran hader ka drei.
Tel thun ra tuah ruah thau ka thei,
Janâk haniim nan ra brei, ngap siber kac si thah.
Thun bilan harei malem taka-ndah,
Tana rikun ngap o thah, haruk harem saong nabi.
Dalam tapuk sakkarai sakkawi,
Basaih Acar Cam Bini, thun bilan o laik saong gep.
Thun bilan o thau ka thei sung njep,
Mâng liwik samlah di gep, puec karei di sakkarai.
Dom adat ca-mbat Po nabi pachai,
Saong gru mbeng dhiai hu pataow acar, basaih.
Ricaow ikak ramâwan talaih,
Agal tapuk caik piéh, ka grep gru si bino.
Khik biyau nâm mâk mâng ra taha,
Tuek dalam ariya, aey gru acar basaih.
Khik biyau krung nabi mâng ligaih,
Mâklah di raong raih, haniim mâtuaw siam mâleng.

Luic kadha.

Damân Palai Pajua
Kieu Dai Tho

Gleng anak li-nyaiy likuk ka Cam ita,
lihik abih tanâh riya, biak damân palai.
Sanâng tel padrut padruai phik hatai,
gleng bimong bhum pachai, aia mata ni brai brai.
Anit lo Panrang, Kraong, Parik, Pajai,
sa paran jieng marai, mâng rai dahlau.
Cam drei hu agha hu hahlau,
hadom pluh rai patao nao dahlau,
hu nâm mâk hu sak karay.
Patao Cam mboh kamei Yuen siam binai,
patao nan tok ba marai,
ngap bia daok dalam Mâdhir Riya.
Bia ngap ba-niai ruak hakik pa-ndik pa-ndua,
lac kaoh phun Kraik nan ka,
bia klah ruak hatai.
Kaoh blaoh patao nan oh deng rai,
tel thun Yuen ngap kalin taong marai,
klak nduec calah caluen.
Thei urang blek hatai tuei Yuen,
pataow gilai Po Binthuer,
Yuen pawang taong mâk pamâtai.
Kayua huec di Yuen wer glai,
jak gep nduec klak bhum pachai,
nao pa-ndap di nâgar urang.
Sanâng tel aih aoh blaoh pachang,
bhap bani sa paran,
urak ni gem ga-mbak di aia Yuen.
Brei ka Cam oh hu Po ginuer,
likau juai ndom tablak panuec Yuen,
juai mâlah cah.
Bani Cam juai rabha calah,
anit gep yau sa darah,
ngap jalan adei sa-ai.
Gul pataom blaoh ginum biai,
piéh padeng bhum pachai,
tuei rai ta-mbang hadah.
Bhap ilimo seng ruah duah,
paduel mâk bi-nyol patuah,
siam mâkrâ nâgar palei./-

San Jose, 03/18/14